Trong bối cảnh công nghệ nhập vai ngày càng phát triển, kính thực tế ảo (VR) đang trở thành một phương pháp đào tạo được nhiều doanh nghiệp quan tâm. Từ các kỹ năng vận hành máy móc, bảo trì thiết bị đến kỹ năng lãnh đạo hay thậm chí là sự đồng cảm, VR mở ra một hình thức huấn luyện mới mẻ, trực quan và giàu tính thực tiễn.
Từ thử nghiệm đến ứng dụng ổn định
Các tập đoàn lớn như United Parcel Service (UPS) và Walmart đã tiếp cận VR một cách thận trọng nhưng có định hướng. Ông Johan Hellqvist, Giám đốc bộ phận di động và XR/3D của Volvo Group, nhận định rằng hành trình ứng dụng VR diễn ra chậm hơn kỳ vọng, song đào tạo vẫn là lĩnh vực giàu tiềm năng. Tại Volvo, VR hiện được triển khai để huấn luyện thao tác thay pin cho xe tải điện. UPS cũng áp dụng VR trong đào tạo tài xế, từ việc xếp dỡ hàng hóa đến xử lý tình huống thực tế như bị chó tấn công. Walmart thậm chí còn sử dụng VR để huấn luyện kỹ năng mềm, điển hình là cách thể hiện sự đồng cảm với khách hàng khó tính.
Theo nhà phân tích Tuong Nguyen (Gartner), VR đã xuất hiện từ nhiều thập kỷ, nhưng chỉ thực sự được thương mại hóa trong khoảng 10–12 năm gần đây. Ba năm trước, công nghệ này từng được quảng bá rầm rộ với nhiều ứng dụng, từ họp hành trong môi trường ảo đến quảng cáo trong metaverse. Tuy nhiên, nhiều thử nghiệm không chứng minh được hiệu quả so với các công cụ quen thuộc như Microsoft Teams hay Zoom. Ngay cả Reality Labs của Meta, một “thước đo” cho sự phổ biến của VR cũng gặp khó khăn khi duy trì người dùng, đồng thời ghi nhận khoản lỗ hơn 16 tỷ USD trong năm 2023.
Sự cải thiện về công nghệ và nội dung
Dù gặp nhiều hoài nghi, phần cứng và phần mềm VR đã dần cải thiện. Các bộ kính hiện nay mỏng nhẹ hơn, giảm thiểu tình trạng say ảo giác, đồng thời giá thành trở nên hợp lý hơn. Bên cạnh đó, các công ty phát triển được thư viện nội dung phong phú, hỗ trợ nhiều lĩnh vực huấn luyện. Nhờ vậy, VR được đánh giá là có khả năng bổ sung, thậm chí nâng cao chất lượng đào tạo so với phương pháp truyền thống.
Ông Brad Scoggin, Giám đốc điều hành ArborXR - đơn vị hợp tác cùng UPS và Volvo, cho rằng VR đang góp phần thay đổi căn bản cách con người học tập. Ông nhấn mạnh: “Đào tạo về quấy rối qua VR hiệu quả hơn nhiều so với xem video. Người học thực sự nhập vai, cảm nhận và phản ứng như đang ở vị trí của người khác.”
Chi phí và mô hình triển khai
Để triển khai VR, doanh nghiệp có thể tự xây dựng nội dung hoặc thuê ngoài từ các đối tác chuyên biệt. Thiết bị được cung cấp bởi nhiều hãng như Meta, HTC, Pico, Apple, Lenovo. Tuy nhiên, theo phân tích của Gartner, mức chi phí khởi điểm thường lên tới hàng trăm nghìn USD, bất kể mô hình triển khai. Dù vậy, so với phương pháp đào tạo truyền thống vốn đòi hỏi nhiều thiết bị vật chất, chi phí đi lại và nhân lực thì VR được xem là giải pháp tiết kiệm hơn trong dài hạn.
UPS là ví dụ tiêu biểu cho quá trình phát triển này. Từ năm 2019, công ty thành lập bộ phận Công nghệ Nhập vai, dần chuyển từ hình thức đào tạo qua màn hình máy tính sang VR. Hiện nay, UPS đã áp dụng VR cho đào tạo “trước chuyến đi”, hướng dẫn tài xế kiểm tra danh mục nhiệm vụ trước khi vận hành xe. Công ty cũng có kế hoạch mở rộng ứng dụng sang nhiều vị trí khác, bao gồm nhân viên xử lý bưu kiện.
Mở rộng sang lĩnh vực an ninh và dịch vụ
Không chỉ doanh nghiệp, nhiều sở cảnh sát tại Mỹ cũng dùng VR để huấn luyện cảnh sát. Các kịch bản nhập vai tái hiện tình huống thực tế, giúp sĩ quan rèn luyện kỹ năng sử dụng vũ khí cũng như tương tác với thường dân. Theo Phó Cảnh sát trưởng Chris Botzum (Sở Cảnh sát Joliet, Illinois), VR mang lại trải nghiệm chân thực, khiến sĩ quan phản ứng như thể họ đang thực sự ở ngoài hiện trường.
Trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, công ty St. James’s Place (Anh) sử dụng VR để đào tạo cố vấn tài chính. Các kịch bản nhập vai cho phép học viên thực hành kỹ năng giao tiếp với khách hàng và nhận phản hồi tức thì, chẳng hạn về việc phân bổ thời gian trò chuyện công bằng giữa nam và nữ trong một buổi tư vấn. Mặc dù chi phí đào tạo bằng VR cao hơn so với lớp học truyền thống, Giám đốc Đào tạo Nicki Finnigan khẳng định hiệu quả vượt trội: học viên thoải mái hơn khi thực hành, không lo bị đồng nghiệp đánh giá, đồng thời tối ưu hóa thời gian đào tạo.
Tương tự, Walmart tận dụng VR để huấn luyện nhân viên đối mặt với những tình huống hiếm gặp hoặc khó tái hiện trong thực tế, như xử lý khách hàng tức giận. Theo bà Jen Buchanan, Phó Chủ tịch Walmart Academy, VR không chỉ giúp cải thiện chất lượng đào tạo mà còn cung cấp dữ liệu định lượng về hiệu suất nhân viên, điều khó đạt được bằng phương pháp truyền thống. Tuy nhiên, bà cũng cho rằng đối với các kỹ năng liên quan đến lãnh đạo hoặc truyền đạt giá trị cốt lõi, đào tạo trực tiếp vẫn giữ vai trò quan trọng.
Triển vọng tương lai
Nhìn chung, quá trình ứng dụng VR trong đào tạo được xem là chậm rãi nhưng bền bỉ. Dù chi phí triển khai còn cao và không phải kịch bản nào cũng phù hợp, công nghệ này đang chứng minh giá trị đặc biệt trong những lĩnh vực có chi phí và rủi ro cao, cũng như trong huấn luyện kỹ năng mềm.
Từ UPS, Volvo, Walmart đến các sở cảnh sát hay tổ chức dịch vụ tài chính, VR cho thấy tiềm năng nâng cao trải nghiệm học tập, mang lại môi trường an toàn để thử nghiệm, mắc lỗi và rút kinh nghiệm. Khi phần cứng tiếp tục được cải tiến và nội dung ngày càng phong phú, VR được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ đào tạo chủ lực, bổ sung và đôi khi thay thế các hình thức huấn luyện truyền thống.
